[ Pobierz całość w formacie PDF ]
prawdzie i dobru, ale jest wartością podstawową, która warunkuje
jakiekolwiek urzeczywistnianie innych wartości. Bez wolności nie jest
możliwe ludzkie życie. Papież, gdy rozważa powiedzenie Pana Jezusa
"poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli", powiada, że w tych słowach jest
zawarte wymaganie i przestroga. Wymaganie rzetelnego stosunku do prawdy
jako warunku rzetelnej wolności. Wolność bowiem, sama z siebie, nie jest
usprawiedliwiona; wolność usprawiedliwia się przez wolne czyny, które wiodą
do dobra. W tym jest wyrazna myśl, że wtedy, gdy podejmę wolność
odpowiedzialną, moja wolność będzie usprawiedliwiona, bo ona służy
budowaniu czegoś więcej... Nie my bowiem zaczęliśmy świat i nie ja jestem
absolutnym podmiotem, który o wszystkim dowolnie stanowi; jestem w świecie
już zastanym i w tym świecie, także wobec drugiego człowieka, wobec innych
ludzi - mam urzeczywistniać moją wolność.
Nawet najbardziej radykalny liberał powie, że granicą mojej wolności jest
wolność drugiego człowieka - najprostsza prawda. Czy moja wolność miałaby
polegać na tym, że wszystko, cokolwiek spotykam w życiu - ludzie, rzeczy,
wartości, działania - wszystko to miałby być żer, okazja, aby sobie
dogodzić? - Nie! Wolność musi być wyzwolona, musi być wyzwolona z tego,
co w niej jest pazernego i niszczącego. Granicą wolności jest wolność
drugiego człowieka. Ale to za mało. Niewątpliwą granicą wolności jest także
dobro drugiego człowieka. W tym sensie nie tylko Papież, ale większość
mistrzów poważnego myślenia mówi: "Wolność jest prawdziwie dojrzała, jeżeli
jest związana z podjęciem odpowiedzialności, tak w życiu osobistym, jak i
społecznym".
"Być wolnym, to brać w posiadanie samego siebie" (Bergson) - być wolnym to
stanowić o sobie. To prowadzi nas nie tylko do chrześcijańskich zródeł
myślenia, ale i do wielkiej myśli humanistycznej, która narodziła się w
Grecji, zaczynajÄ…c od Sokratesa. Ów mÄ™drzec gÅ‚osiÅ‚, że każdy musi w swoim
życiu zaprowadzić ład - enkrateia - to jest panować nad sobą. W ten sposób
osiągnie wyzwolenie (eleuteria) - to znaczy stan, w którym człowiek potrafi
utrzymać w ryzach własne impulsy i namiętności, także niechęć do znoszenia
bólu. Panować nad sobą - to tyle, co być panem samego siebie, być wolnym.
Chyba ten wątek wielkiej, humanistycznej przecież, bo nie tylko religijnej
tradycji gdzieś nam umknął również w sferze pedagogicznej. Pamiętam, że
zasadą tak zwanego socjalistycznego wychowania było takie postępowanie, by
człowiek umiał współżyć w kolektywie; do tego się wychowywało, żeby umiał
się odpowiednio dostosować. Myślę, że wychowanie nie polega na
kształtowaniu zdolności współbycia w kolektywie. Wychowanie to przede
wszystkim samowychowanie siebie do wewnętrznej wolności. Dla Sokratesa
wolny jest ten, kto jest panem samego siebie, kto bierze w posiadanie
samego siebie, swoje namiętności, pożądania, lęki, strachy.
Często jesteśmy bezradni i łatamy dziury naszej wolności farmaceutykami,
które tłumią lęki, przygłuszają obawy, podnoszą nastrój. Jesteśmy dość
kalecy i Bogiem a prawdą można by narysować portret tak zwanego
współczesnego człowieka jako kogoś, kto wspiera się na rozlicznych kulach,
jakby już nie był zdolny do tego, by nieść swoje życie z tą dumną,
sokratejską eleuteria. Ktoś powie - to nieżyciowe, to nierealne, no, może
gdzieś tam kiedyś tak było, ale to niedostosowane do naszego czasu, my
musimy być elastyczni, szybko reagować; w związku z tym musimy mieć
wyostrzoną uwagę, przede wszystkim na to, skąd grozi niebezpieczeństwo i
gdzie mamy odpowiedzieć atakiem. Ja jednak będę nadal naiwnie wierzył, że
eleuteria - ta wewnętrzna wolność - jest zadaniem, które staje przed każdym
z nas.
Oczywiście rozpatrujemy to nie tylko przez odniesienie do kochanego
Sokratesa, do którego Erazm z Rotterdamu modlił się: "Zwięty Sokratesie,
módl się za nami". Nie zachęcam w tej chwili do modlitwy do Sokratesa, tym
nie mniej zachęcam do dojrzałej, humanistycznej refleksji - czy nie za mało
mówimy o wolności wewnętrznej, czy w procesie stawania się sobą,
niezależnie od tego, czy mamy trzynaście, czy osiemdziesiąt lat (ciągle się
stajemy), nie powinniśmy z większą uwagą zatroszczyć się o wolność
[ Pobierz całość w formacie PDF ]