[ Pobierz całość w formacie PDF ]
a korzystając z zamętu na zachodzie, wypowiedziała traktat paryski z r. 1856, zakazujący jej
utrzymywać flotę wojenną na morzu Czarnem. Stanowisko Rosji wobec wojny francusko-pruskiej
było tego rodzaju, iż zmuszało do neutralności Austrję, Włochy i Danję, zamierzające pierwotnie
interwenjować na korzyść Francji. Dzięki opiece rosyjskiej nastała w Europie hegemonja pruska. Dnia
151
2 września 1870 r. stał się Napoleon III jeńcem pruskim, we Francji nastała trzecia republika, a w
maju 1871 r. zagarniało Alzację i Lotaryngję nowe cesarstwo niemieckie, stanowiące tylko tło dla
hegemonji pruskiej.
W r. 1872 wznowił Bismarck dawniejsze święte przymierze , t. j. sojusz państw rozbiorowych, jako
związek trzech cesarzy . Dla sprawy polskiej zaczęły się czasy najgorsze, a najlepsze dla... reakcji
rosyjskiej. Bismarck pracował teraz nad tem, żeby nie dopuścić do odrodzenia Rosji, a wpływ
niemiecki padał ogromnie na szale stosunków wewnętrznych rosyjskich, oddany całkowicie na usługi
czynownictwa.
Budziły się nadzieje, że uda się wprząc opozycję całą w rydwan rządowy. Wśród słowianofilów i
opozycji już nie było. W r. 1871 wydał Mikołaj Danilewskij książkę: Rossija i Jewropa , której treść
weszła w krew i soki społeczeństwa rosyjskiego. Głosił, że Rosja nie jest Europą, lecz też nie
potrzebuje nią być, będąc sama czemś wyższem i lepszem od zgniłego Zachodu . Jako cel polityczny
wskazywał Danilewskij Rosji zdobycie Carogrodu i założenie Związku wszechsłowiańskiego pod
rządami rosyjskiemi, przyczem Polacy winni być przeznaczeni na zniszczenie. Ale i szydzący ze
słowianofilstwa Konstanty Leontjew, bliski w niejednej rzeczy nihilizmowi, z rządem dostrajał się do
harmonji tak gładko, że okazał się istnym filozofem reakcji politycznej. Zrobił on odkrycie, że
poszukiwanie ogólno-ludzkiego równouprawnienia i ogólnoludzkiej prawdy... jest tą straszną
trucizną, która działaniem swem stopniowem filozoficznem rozkłada społeczności europejskie . W
dziele swem: Wschód, Rosja i Słowiańszczyzna współzawodniczy Leontjew z Pisarewem w teorji,
negując pracę około dobra indywidualnego, a marząc o tem, jakby zbezcześcić obrzydliwy ideał
powszechnej równości i powszechnego idjotycznego postępu , głosząc wprost nienawiść do ideałów
powszechnego dobrobytu i szczęścia . Zapowiada, że zachodnia Europa zniszczona będzie niebawem
przez anarchizm i socjalizm, Rosja przeto musi przed wściekłym najazdem internacjonalnej Europy
szukać ocalenia w... bizantynizmie. Albowiem prawdziwe chrześcijaństwo uczy, że wszelka
hierarchja ziemska jest odblaskiem niebieskiej , a z drugiej strony do wychowania wielkich
charakterów potrzebne są wielkie niesprawiedliwości społeczne, t. j. despotyzm, niebezpieczeństwo,
silne namiętności, przesądy, fanatyzmy i t. p. słowem to wszystko, z czem walczy wiek XIX . Jego
zdaniem państwo musi być zawsze groznem, niekiedy okrutnem i nielitościwem, albowiem
społeczeństwo zawsze i wszędzie jest zbyt ruchliwe, ubogie myślą i zbyt namiętne . Zaczyna tedy
Leontjew od nihilizmu, a dochodzi do istnej mistyki despocji. Nawet Katkowowi wydawał się za
skrajnym, ale tylko dlatego, że wyrażał się za skrajnie; sam tok myśli przyjął się w zupełności wśród
znacznego odłamu społeczeństwa. Niejeden nihilista pojednał się z samoderżawiem , wielbiąc je,
jako ocalenie od zgniłego konstytucjonalizmu .
Opozycja wyraża się coraz dobitniej zapomocą... sekciarstwa. Odbywał się ruch sekciarski zawsze, a
stanowisko rządu bywało rozmaite: to zaczepno-prześladowcze, to obojętnie-tolerancyjne. Głównie
chodziło o razkoł , szerzący się ciągle, któremu przyznano ostatecznie prawo odprawiania
starowierczych nabożeństw prywatnie i w lokalach prywatnych. Inne sekty nie miały większego
znaczenia. Zmienia się to jednak w tym właśnie czasie. Ogarnia umysły całego narodu rosyjskiego
coraz bardziej sekciarstwo, jako ten jedyny kierunek, w którym przy braku oświaty można wyprężyć
ducha, podnieść się ku ideałom. Stosownie do ciemnoty powszechnej powstają też sekty cudaczne,
często wstrętne, wręcz antyspołeczne, istne drugie ramię nihilizmu, opętanego negacją, wplecioną na
obłęd religijny. Zaczęło się to około r. 1866 i szerzy się aż do naszych dni. Niezależnie od sekciarstwa
rewolucyjnego powstała na Ukrainie w r. 1868 sztunda :, sekta racjonalistyczna, utworzona pod
wpływem protestanckich kolonistów niemieckich (nazwa od książki do nabożeństwa Zschockego: "S t
u n d e n der Andacht ). Ciekawy ten racjonalizm chłopski szerzył się z niepowstrzymaną siłą z
zachodniej strony Dniepru.
152
Cerkiew oficjalna okazała się nieudolną do walki z sektami. Misja religijna caratu ograniczała się do
prześladowania, a misjonarstwo krzewiło się przy pomocy aparatu policyjnego od r. 1875 wśród
unitów Podlasia, znowu z pomocą popów unickich z Galicji. Były to już ostatnie zabytki unji
cerkiewnej pod panowaniem rosyjskiem. Pozostawała unja tylko we wschodniej Galicji, popierana
ochoczo przez Polaków. Pozyskawszy w Galicji autonomję, zaczęliśmy dzielić się prawami
narodowemi z Rusinami, pragnąc wytworzyć z nich sojusznika do walki z Moskwą. W tem geneza
najpierw obozu ukrainofilskiego , następnie narodowości ukraińskiej , która w walce przeciwko
polskości idzie o lepsze z najskrajniejszym rosyjskim nacjonalizmem . W Rosji zaś zakazano w r.
1876 druków ruskich.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]