E. Balibar, Gewalt

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

rozproszenia sprzeczności, wzmocnienia i os�abienia w�adzy państwowej. Lenin tym samym wprowadza
do marksizmu nową ideę, nie będącą ani �konwersją� Gewalt w racjonalność historyczną, ani jej użyciem
(lub odrzuceniem) jako �środka� rewolucyjnego, ale prawdziwą polityką przemocy, zmierzającą do jej
transformacji.
Kwestia ta bliska jest problemom, które znajdujemy w centrum koncepcji teoretycznych Lenina
po Rewolucji Pazdziernikowej � wypracowane w ogniu nieustannych polemik (narodowych i
międzynarodowych), w dramatycznych warunkach sprawowania w�adzy, oczekiwania na rewolucję
światową i jej porażkę, opozycji między rewolucyjnymi od�amami � prawdę mówiąc nie zawierają one
żadnej ostatecznej syntezy (obowiązek wypracowania jej na swój sposób podejmie Stalin). Tak, jak
mówi�em już w innym miejscu (artyku� �Dyktatura proletariatu� w Dicitionnaire critique du marxisme)
Lenin w istocie wymyśli� trzecie pojęcie dyktatury proletariatu (po Marksowskim z lat 1848-1852 i
Marksowsko-Engelsowskim z lat 1872-1875). Konieczność insurekcji stanowi naturalnie jej część, ale
jest bardzo wyraznie odniesiona do zmieniających się warunków procesu rewolucyjnego, które nie mogą
być przedmiotem �decyzji� (nawet w Państwie i rewolucji, gdzie pisze, że �konieczność systematycznego
wpajania masom idei � w�aśnie tej idei � rewolucji opartej na przemocy znajduje się u podstawy ca�ej
doktryny Marksa i Engelsa�, Lenin znajduje sposób przypomnienia, że formy przejęcia w�adzy zależą od
okoliczności), a z drugiej strony jest ona tylko preludium do dialektyki w�aściwej dla �okresu
przejściowego�, która narzuca ścis�e rozróżnienie między kwestią w�adzy i kwestią aparatu państwowego.
Tutaj jeszcze chodzi o określenie praktyki politycznej w warunkach przemocy, która skierowuje ją w
pewien sposób przeciwko sobie samej (podobnie jak państwo powinno zwrócić się przeciwko swej
tradycyjnej funkcji, aby stać się �państwem nie-państwem�). Odróżnienie w�adzy i aparatu pochodzi od
Marksa, ale s�uży od tego momentu do myślenia o nierównomiernym rozwoju procesu rewolucyjnego:
dla proletariatu sprawowanie w�adzy (za pośrednictwem jego reprezentantów) wcale nie oznacza
kontrolowania aparatu państwowego, a tym bardziej skutków używania machiny administracyjnej i
politycznej, która by�a �skonstruowana� przez klasy panujące w celu zakazania masom dostępu do
praktyki politycznej. Od tej chwili alternatywa �dyktatury burżuazyjnej� i �dyktatury proletariackiej�
nabiera nowego znaczenia: implikuje ona, że w �onie procesu rewolucyjnego może się pojawić
�dyktatura� burżuazji, nie tylko poprzez opór jego przeciwników, ale poprzez jego w�asne instytucje
polityczne, co wymaga specyficznej walki (klasowej), aż do chwili, kiedy zapowiadane przez teoretyków
socjalizmu warunki �wygaśnięcia państwa� będą dostatecznie dojrza�e. Odniesiona do problemu
przemocy idea ta okazuje się jednak szczególnie ambiwalentna � jak pokazują to historyczne
doświadczenia �rewolucji socjalistycznych� opartych na modelu leninowskim. Wynika z niej równie
dobrze idea intensyfikacji walki klas w czasie dyktatury proletariatu, walki często określanej przez Lenina
jako �śmiertelna walka� między �dwoma klasami, dwoma światami, dwoma epokami historii
powszechnej� (Uwagi publicysty, 1920 [w:] Dzie�a, tom 30, str. 367), jak i idea przed�użonego zadania
nauczania demokracji bezpośredniej i zarządzania ekonomicznego w imieniu proletariatu
(symbolizowanego przez inicjatywę �komunistycznych subotników�: zob. Wielka inicjatywa, 1919, [w:]
Dzie�a, tom 29, str. 413). W zasadzie do partii należy zadanie rozwiązania tego napięcia lub dokonania
syntezy sprzecznych �zadań� rewolucji komunistycznej, ale dzie�o Lenina milczy na temat środków do
osiągnięcia tego celu, a historia pokaza�a raczej, że sprzeczności powtarza�y się w �onie samej partii, że
żadna czystość ideologiczna nie immunizuje przeciwko w�asnej przemocy wewnętrznej.
� 22 �
� Studenckie Ko�o Filozofii Marksistowskiej (UW) www.skfm-uw.w.pl
�tienne Balibar � Gewalt (2001 rok)
Myśl Gramsciego, w której dzisiaj widzimy beznadziejny wysi�ek przezwyciężenia skutków
bolszewizmu stalinowskiego w ruchu komunistycznym i wzniesienia się w ten sposób na wysokość
konfrontacji z faszyzmem, może być traktowana jako próba syntezy elementów wywodzących się z
trzech tradycji. Wychodząc od doświadczenia poruszającego i tragicznego (rewolucji turyńskich rad
fabrycznych, którą nazwa� �rewolucją przeciwko Kapita�owi�) i filozofii woluntarystycznej znajdującej
się pod silnym wp�ywem Sorela � przywódcy komunistycznego więzionego i straconego, opuszczonego
w pewien sposób przez Komintern � Gramsci przedsięwzią� zadanie przemyślenia wszystkich elementów
problematyki marksistowskiej i leninowskiej powracając do koncepcji polityki typu makiawelowskiego.
Usi�owa� w ten sposób umieścić się idealnie zarazem w punkcie widzenia góry (konieczności istnienia
partii rewolucyjnej, która funkcjonowa�aby jako �nowy książę�, zarazem intelektualista i kolektywny
strateg) i punkcie widzenia do�u (konieczności �reformy intelektualnej i moralnej� pozwalającej masom
stać się aktorami w�asnej historii, wychodząc z kondycji �podporządkowanej�, w której utrzymuje ich
kapitalizm i wznosząc się do kondycji �hegemonicznej�). Z jego koncepcji rewolucji jako �wojny ruchu�,
która przygotowuje w �onie samego kapitalizmu warunki w�adzy proletariatu przywo�am jedynie
następującą ideę: w granicznym przypadku nie tylko �czysta� rewolucja nigdy nie istnieje, ale każda
aktywna rewolucja jako �praxis� transformacji stosunków spo�ecznych jest rozwiązaniem, jakie
wybierają rządzeni wobec �rewolucji biernej�, to znaczy strategii rządzących, s�użącej przed�użeniu
panowania przez zaadaptowanie go do nowych warunków historycznych (klasycznym przyk�adem jest
postrewolucyjna francuska konstrukcja narodowa i problemem, jaki pojawi� się w czasie, kiedy pisa�
Gramsci, jest to, czy w ten sam sposób należy interpretować amerykański �fordyzm� z jego projektem
�racjonalizacji kompozycji demograficznej�, narodowej). Dlatego w�aśnie Gramsci, chociaż nie
ignorowa� �przemocy�, tworzy� raczej teorię �si�y� i �stosunków si��, których procesy kulturowe
stanowią część z tego samego tytu�u, co Gewalt, i które na zawsze obligują do analizowania struktur [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Odnośniki